Eindmaat , v. ( eindmaten ) , end gauge , gauge block , slip gauge das Endmafi ,
das Parallelendmaß , la cale, la cale etalon
Ook wel parallel-eindmaat, een blok met een rechthoekige doorsnede, gemaakt van duurzaam materiaal, met een paar platte evenwijdige meetvlakken (NEN-ISO 3650).
In 1896 vervaardigde de Zweed Johansson als eerste lengtestandaarden in de vorm van nauwkeurig bewerkte, gehard stalen blokjes, die hij doelmatige grootten gaf. Tussen hun evenwijdige eindvlakken vertegenwoordigden deze blokjes binnen nauwe grenzen een bepaalde maat. Zij werden daarom paralleleindmaten of kortweg eindmaten genoemd. De gedachte erachter was dat iedere werkmaat kon worden opgebouwd uit een aantal eindmaten, dat daartoe uit een uitgebreide universele set geselecteerd werd. Op praktische gronden moest zo'n universele set dan zodanig uitgebreid zijn, dat iedere maat gerealiseerd kon worden met niet meer dan een bepaald – beperkt –aantal eindmaten.
Ook thans, bijna honderd jaar later, hebben eindmaten nog niets van hun betekenis verloren. Integendeel, de nauwkeurigste in hun soort vormen in een meetlaboratorium de basis voor alle metingen die er verricht worden.
Het materiaal van eindmaten is doorgaans gehard staal of hardmetaal. Ze zijn per stuk leverbaar en als set, in verschillende nauwkeurigheden die in dit verband ook wel (eindmaat)kwaliteiten, nauwkeurigheidsklassen of nauwkeurigheidsgraden genoemd worden. DIN onderscheidt de klassen K - 0 - 1 - 2 - 3, met een toenemende onnauwkeurigheid. Deze heeft betrekking op de precisie waarmee de absolute lengte van elke eindmaat bekend is. De nauwkeurigste kunnen bekend zijn met een onzekerheid van ± 0,02 µm.
Door eindmaten op elkaar te stapelen, zijn allerlei standaardlengten te realiseren. De kleinste stapgrootte tussen opeenvolgende lengten hangt of van de uitgebreidheid van de betrokken set, en kan 5 bedragen. De opstapeling kan geschieden in een houder. De nauwkeuriger eindmaten (DIN 0 en K) hebben echter zulke vlakke meetvlakken dat deze door aanschuiven, dat is het tegen elkaar schuiven en draaien van de brandschoon gemaakte vlakken, ook „uit zichzelf' aan elkaar kunnen hechten. Bij die hechting, die wel met aanspringen wordt omschreven, treden wederzijdse aantrekkingskrachten op die wel tot een paar honderd newton kunnen oplopen. De overgangsafstand, dat is in een eindmaatcombinatie de onderlinge afstand tussen twee aan elkaar grenzende meetvlakken, bedraagt dan minder dan 0,1 pm (bij K-eindmaten).
Contact tussen eindmaten en zeker een aangesprongen verbinding moet niet langer in stand gehouden worden dan strikt nodig is, en moet ook niet een nachtje over blijven liggen. De kans bestaat dat zij daarna niet meer te verbreken is, althans niet zonder de meetvlakken te ruïneren. Dit geldt vooral voor gehard stalen eindmaten. Om die te ontzien bestaan sets van die eindmaten uit wat grotere aantallen; een set van 112 stuks is niet ongebruikelijk. Hardmetalen eindmaten zijn beter bestand tegen veelvuldig gebruik. Sets daarvan kunnen dan ook kleiner zijn, bij voorbeeld 32 of 47 stuks, waarbij voor het realiseren van een bepaalde maat vaak wat meer eindmaten nodig zijn. Daarbij treden dan wel evenzoveel meer overgangsafstanden op.
losse gehard stalen eindmaten
Gehard stalen eindmaten met nauwkeurigheid volgens DIN 861/1. De doorsnede van de eindmaten van 0,5-10 mm bedraagt 9 x 30 mm2. De doorsnede van de eindmaten boven 10 mm bedraagt 9 x 35 mm2.
Vorige pagina