Comparatieprincipe , o. (-s), comparator principle , principle of comparison ,
das Komparatorprinzip , le principe de mesurage (m) par comparaison (v)
De wetenschappelijke grondslag van een meetmethode.
Bij een lengtemeting vergelijken we een onbekende lengte met een lengtestandaard. Daarvoor is een meetopstelling nodig, die heel eenvoudig kan zijn (zoals bij voorbeeld het geval is bij veel handmeetinstrumenten), maar ook heel gecompliceerd. Er bestaat dan ook een grote verscheidenheid aan meetopstellingen, die echter alle berusten op den of meer van slechts drie basisopstellingen, de zogenoemde comparatieprincipes. Met name zijn dat het transversale comparatieprincipe, het longitudinale comparatieprincipe en, een bijzondere vorm van het laatste, het longitudinale comparatieprincipe volgens Abbe. Elk hiervan reageert op karakteristieke wijze op onvolkomenheden van de meetopstelling die tijdens de meting optreden. Dat zijn vooral geleidingsfouten bij de verplaatsing van de meettafel, en veranderende doorbuigingen van de meetbasis als gevolg van zo'n verplaatsing.
Voor een toelichting op de principes gebruiken we, met de welwillende toestemming van Ing. F. Spijkstra, enkele welbekende tekeningen die hij zo'n dertig jaar geleden ontwierp, en die nog niets aan zeggingskracht hebben ingeboet. Zij stellen een juk voor met microscopen, in een opstelling die het mogelijk maakt een tweetal streepmaten, steeds een onbekende en een standaard, of te lezen.
Via schematische voorstellingen kunnen we de gevolgen van de genoemde opstellingsfouten uitdrukken in zogenoemde le orde- en 2e ordeafwijkingen. Daaraan is voor een gegeven opstelling te zien welke afwijkingen we kunnen verwaarlozen, en welke niet. Daaruit valt dan te besluiten welke onderdelen van een meetopstelling extra aandacht verdienen, en moeten worden aangepast om een beoogde meetnauwkeurigheid te realiseren.
Voor een nadere uitwerking van de drie comparatieprincipes verwijzen we naar transversaalcomparator, longitudinaalcomparator en Abbe-comparatieprincipe.
Deze principes gelden overigens niet alleen voor meetopstellingen, maar zijn ook onverbrekelijk verbonden met andere constructies waarin geleidingen en aandrijvingen zijn verenigd. Voorbeelden hiervan zijn gereedschapswerktuigen in het algemeen en industriele robots.
Het niet op de hoogte zijn met de comparatieprincipes leidt gewoonlijk tot fouten, waarnaar vaak even eindeloos als vruchteloos wordt gezocht.
Het principe van een transversaalcomparator.
Vorige pagina